ASMAKAT

Klasik Batı Edebiyatı Fanzini

Kasım 2021 Sayı: 4

Sidney

içindekiler

- Philip Sidney (İngiliz Edebiyatı)

- Sidney, Şiirin Savunması

- Janus Pannonius (Macar Edebiyatı)

- Pannonius, Seçme Şiirler

PHILIP SIDNEY

Hayatı:

Philip Sidney, 30 kasım 1554’te, İngiltere’nin Kent şehrinin

Penhurst kasabasında, aristokrat bir ailenin çocuğu olarak doğar.

Babası, sir Henry Sidney; annesi ise, Northumberland dükünün kızı

Mary Dudley’dir. Sidney, Kraliçe Elizabeth’in gözdesi olan Earl of

Leicester’ın da yeğenidir. Ailenin en büyük oğlu olan Sidney, aynı

zamanda, İspanya Kralı II. Felipe’nin de vaftiz oğludur.

I. Elizabeth tahta çıkınca, babası; önce Galler’de mahkeme

başkanı, daha sonra ise, üç kez İrlanda kral vekili olarak görev alır.

Sidney, on yaşında Shrewsbury okuluna, 1568 yılında ise,

Oxford’daki Christ Church’e gider. Burada üç yıl kaldıktan sonra,

mayıs 1572 ile haziran 1575 yılları arasında, Avrupa’yı dolaşır.

Fransa’dayken 24 Ağustos 1572’deki, Protestanların toplu kıyıma

uğradıkları Barthelemy katliamına tanık olur. Sidney, Avrupa’daki

gezileri sırasında; Latince, İtalyanca ve Fransızcayı öğrenir.

Avrupa’dan dönüşte, Kraliçe Elizabeth onun için, “Tacımdaki

mücevherlerden biri” demiştir.

1576 yılında, bir törende, kraliçenin kadehini taşıyan babasının

yerini alarak, ilk kez saraya girer ve kraliçenin sempatisini bir kez

daha kazanır. 22 yaşındayken, Avrupa’nın en olgun devlet adamı

olarak anılmaktadır. Şubat 1577’de, Alman prenslerin, Avrupa’da

kurulacak bir Protestan birliğine nasıl baktıklarını öğrenmek amacıyla

Almanya’ya gönderilir. 1581 yılında, Kent şehrinin temsilcisi olarak

parlamentoda görev alır. 1583 yılında, şövalyelik unvanı alır. Bu

arada, yabancı devlet adamlarıyla yazışır. Ayrıca, Alman prens

Kasimir, Portekizli Dom Antonio ve İskoç lordlarıyla görüşmeler

yapar.

Sidney, Amerika kıtasının keşfine ilgi göstermiştir. Denizci, sir

Martin Frobisher’in gezilerine destek sağlar. İngiliz kaşif Richard

Hakluyt, yazdığı keşif öyküleri kitabını ona adamıştır. Kraliçenin,

kendisine önemli bir görev vermeyeceğini anlayınca, tüm çabasını

edebiyata yöneltir. 1578’de, “Mayıs Kraliçesi” ni, 1580’de, “Arcadia”

‘yı yazar. Halası olan Huntington kontesi, vasiliğini üstlendiği

Penelope Devereux’yü 1581 yılının başlarında saraya getirir ve aynı

yıl, lord Rich’le evlendirir. Ancak Sidney, Penelope’a aşıktır. Onun

için, 1582’de, “Astrophel ve Stella” ‘yı yazar. Aynı yıl, “Şiirin

Savunması” ‘nı da yazar.1584 yılında, “Arcadia” ‘yı yeniden yazmaya

girişir. Daha sonra ise, Eski Ahit’in “Mezmurlar Kitabı” üzerine bir

yorum yazar.

Sidney, Temmuz 1585’te, Warwick kontu olan amcasıyla birlikte,

Kraliyet Ordusu Gereçler Kurumu’nun başına getirilir. Daha sonra,

İspanya egemenliğine karşı başlayan ayaklanmaya, destek vermek

için, I. Elizabeth’in Hollanda’ya yolladığı birliklere katılır. Orada,

Leicester kontunun komutasında çarpışır. Ardından, Flushine kentinin

yöneticisi ve bir süvari bölüğünün komutanı olur. Eylül 1586’da,

İspanyolların Zutphen kentine malzeme göndermesini engellemek

amacıyla düzenlenen bir harekata gönüllü olarak katılır. Düşman

hatlarına karşı, üç kez saldırıya geçer. 22 eylül 1586’da bacağından bir

yara alır. Bir söylentiye göre; yaralandığı zaman, yanında can çekişen

bir erin “su, su” diye inlediğini görmüş ve matarasındaki son suyu, o

ere vermiştir. Daha sonra atını sürerek, savaş alanından çıkmayı

başaran Sidney, tedavi için Arnhem’e getirilir; ancak, 17 kasım

1586’da yarası mikrop kaptığı için vefat eder.

Eserleri:

- Mayıs Kraliçesi (1558)

Sidney’nin Kraliçe I. Elizabeth için yazdığı, kısa bir pastoral oyun.

- Arcadia (1580)

Bu eser, karmaşık bir olay örgüsü içeren, 180.000 sözcükten

oluşmaktadır. Sidney, içinde şiirler de bulunan Arcadia’yı; başka bir

soylu gençle tartışarak kraliçeyi kızdırdığı ve saraydan bir süre

uzaklaşmak zorunda kaldığı sırada yazmaya başlamıştır. Sidney, 1580

yılında, eserini yazmaya başladığında, hem kız kardeşi kontes

Pembroke’un hoş zaman geçirmesini, hem de ahlaki öğütler vermeyi

amaçlamıştır.

Eserde, Arcadia kralının iki kızına aşık olan iki prensin, saraya

giysi değiştirerek girmeleri ve bunlardan birine kız zannederek kralın;

diğerine de erkek olduğunu anlayarak, kraliçenin aşık olması ve

sonunda gerçeğin açığa çıkmasıyla, iki prensin, prenseslerine

kavuşmaları anlatılır.

Sidney, bu eserini beğenmez ve ölümünden sonra yok edilmesini

ister. Eserini, yüzeysel bir biçimde ele alınmış olan bir eser olarak

nitelendirmiştir. Sidney, 1584 yılında, eseri yeniden düzenleyerek

yazmaya başlar. Eserin, tek yönde gelişen kurgusunu tümüyle

değiştirerek, iç içe geçmiş olaylar zincirine dönüştürür. Arcadia’nın

gözden geçirilmiş metni, tamamlanmamış biçimiyle, 1590 yılında, kız

kardeşi kontes Pembroke tarafından yayınlanmış; bu yüzden, “Kontes

Pembroke’un Arcadia’sı” olarak anılmıştır. 1593 yılında ise, ilk

bölümden alınan bölümlerle tamamlanarak yayınlanmıştır.

Tamamlanmamış olmasına rağmen, bu eser, 16. yüzyılın en önemli

düzyazılarından biridir.

- Astrophel ve Stella (1582)

Sidney’nin , Penelope Devereux’ye olan aşkını anlattığı eseri.

Astrophel, “Yıldız Seven”, Stella ise, “Yıldız” anlamına gelmektedir.

Sidney, Penelope’a, gençliğinde Stella adını takmıştır. Ancak, onu

çocukluğundan beri tanıdığı halde, ona tutkun olduğunun farkında

değildir. Babası Penelope’u, Sidney’e vermek ister. Ancak, Penelope,

on sekiz yaşındayken, zorla lord Rich’le evlendirilince; Sidney, büyük

üzüntüye kapılır ve onu sevdiğini anlar.

Astrophel ve Stella, 108 soneden oluşur. İnce zekanın ürünü olan

bu tutkulu soneler, Elizabeth dönemi şiirinde bir dönüm noktasıdır. Bu

şiirlerin, diğer aşk şiirleri gibi, yapay izlenim yerine, içtenlikle

yazılmış izlenimini vermeleri; Shakepeare’in sonelerinden sonra,

çağın en güzel aşk şiirleri olmalarını sağlamıştır.

- Şiirin Savunması (1582)

Sidney’nin, en önemli düzyazısı. Eser, dar kafalı bir Püriten yazar

olan Stephen Gosson’un, 1579 tarihli, “Aldatma Okulu” adlı eserini,

Sidney’e adaması üzerine yazılmıştır. Gosson, bu eserinde; şairleri,

tiyatrocuları ve müzisyenleri kıyasıya eleştirmiş ve onları toplumun en

zararlı insanları saymıştır. Ona göre; şairler, “Yalancıların babası”

dırlar ve şiir, bir ülkenin bütün gücünü yok eder. Sidney, bu sataşma

üzerine, bu savunmayı kaleme almıştır.

Sidney’nin yazısının yapısı ve konuşma tonu, üstünkörü savları

yıkmak istemediğini gösteriyor. Gosson’un yanlışları, onu daha çok

düşünmeye itmiş, şiirin kökeni ile varlığını soruşturmuş ve İngiliz

şiirinin evrensel edebiyattaki geleneksel yerini araştırmıştır. Eski

edebi örnekler, ona, ölçüt hizmeti sunmuştur. Eser, gerçekten

polemikçi bir karakter taşımasına rağmen; toplumda, şairin

görevlerine yapılan yüceltimlerin izlerini taşır.

Sidney’nin eseri, kendi çağındaki İngiliz şiirinin durumu üstüne

eleştirel bir tartışma konusu olarak değerlendirilebilir. Bu tartışma,

belgesel bir nitelik taşımaktadır. Eser, şiirsel nitelikleri yanında, kendi

tezini de geliştirmektedir. Bu deneme, klasik kuralları izleyen, İtalyan

incelemecilerinin düşüncelerini paylaşmaktadır. Aristo’yu iyi bilen

Sidney, bu yazısıyla, o zamana kadar pek tanınmayan düşünürü,

İngiltere’ye tanıtır.

Sidney klasik bir savunmayla, eserini özenle tasarlamıştır.

Yazılarında, uygar ancak, düzenlemesi katı olan bir yapı vardır.

Özellikle, yinelemelerden kaçınır. Tartıştığı konu, şiirin üstün öğretme

gücünden öte; verdiği esinle, onun ilgilenmek zorunda olduğu ve

kaynağını Eflatun’dan alan bir doktrindir. İşte bu güç, şairlerin;

topluma ve ahlaka olan sunumlarıyla, filozoflardan ve tarihçilerden

üstün olmalarını sağlar.

Sidney, şiirin sahip olduğu gücü betimlerken, “Evren, bronzdan

yapıldıysa eğer; şiirler de, doğadan altın yapabilirler.” der. Sidney için

şiir, her türlü bilimin kaynağıdır. Şairler, yasaları yapanlardan da,

filozoflardan da, tarihçilerden de üstündür. Her ülkede uygarlık,

onunla başlar. Şairler, geleceği gören kahinlerdir. Onlar bize, bir

yandan haz verirken, diğer yandan da eğitirler. Şairler sayesinde, daha

erdemli oluruz. Sidney’e göre; filozoflar, ancak bilgili olanlar

tarafından anlaşılacak biçimde, bilgiler öğretirler. Oysa, şairleri herkes

anlar. Sidney, eserinde, Chaucer’dan başlayarak, belli başlı şairleri ve

onun yazarlarını incelemiş; şiiri iyi değerlendirirken, tiyatro için

yanılgıya düşmüştür. Ölümünden on yıl sonra, İngiliz tiyatrosunun en

parlak döneminin başlayacağının farkında değildir.

Sidney, komedyanın, günlük kusurları taklit ettiğini ve onlarla alay

ederek, kişiyi bu kusurlara karşı uyardığını; trajedinin ise, aynı uyarıyı

üstü kabuk bağlamış yarayı deşerek yaptığını ileri sürer.

Sidney, eski Yunan ve Roma tiyatrosunun klasik kurallarına

bağlıdır. Yani komedi ile trajedinin birbirinden kesinlikle ayrılmasını

ve üç birlik kuralına uyulmasını savunmaktadır. Oysa, Elizabeth çağı

tiyatrosu, komedi ve trajediyi birleştirmişti. Sidney, kendi çağının

tiyatrosunun; klasik kurallara uymadığı halde, ilerde, özgün ve büyük

bir tiyatro olabileceğini sezememiştir.

Sanatı:

Sidney, Rönesans eleştirel düşüncesinin, İngiltere’de tanınmasını

sağlamıştır. Şiirlerini zevk için ve sarayı memnun etmek için

yazmıştır.

Sidney, bilim ve sanata büyük ilgi duyuyordu. Ressam Nicholas

Hilliard ile güzel sanatlar; bilim adamı John Dee ile de kimya üzerine

tartışmalar yapar, bilginleri ve edebiyatçıları korurdu. İngiliz ya da

Avrupalı yazarlara ait kırkı aşkın eser, Sidney'e adanmıştır. Edmund

Spenser, Thomas Watson, Abraham Fraunce ve Thomas Lodge,

Sidney’in koruması altına giren edebiyatçılardan bazılarıdır.

Sidney, çağının en sevilen, en beğenilen insanlarından biridir. Bir

yandan yiğit bir asker, diğer yandan, bilgiç bir yazar ve şair oluşu

sayesinde; ortaçağın şövalyelik kavramıyla, Rönesans’ın ideal saray

adamı kavramını, kendi kişiliğinde birleştiren kusursuz bir

centilmendir.

Şiirin Savunması

Çeviren: Özlem Yaşayanlar

Esas objesini doğadan almayan hiçbir sanat yoktur. İnsanlar, onsuz

yapamazlar. İnsanlar onunla, aktör veya oyuncu olurlar. Bir astronom

yıldızlara baktığında, doğanın düzenini görür. Geometrici ve

aritmetikçi de, birçok özelliğini yakalar. Bir müzisyen, doğanın neyi

onaylayıp neyi onaylamadığını anlatır. Filozof, ismini ondan alır.

Ahlak felsefecisi de, onun doğal erdemlerine, kötülüklerine ve

tutkularına dayanır ve “Doğayı izleyin” der; “ancak, onun sayesinde

hata yapmazsınız!” Avukat, kişinin ne düşündüğünü; tarihçi, ne

yaptığını söyler. Gramerci, sadece konuşma kurallarını anlatır. Bir

retorikçi ve mantıkçı, doğanın neyi kanıtlamaya çalıştığını düşünür ve

bunun üzerine, sözü edilen konuyla ilgili hala sorgulanan kurallar

hazırlar. Fizikçi, insan vücudunun doğasını inceleyerek, onu nelerin

incitebileceğini ve yardımcı olabileceğini anlamaya çalışır. Ve bir

metafizikçi, ikincil ve soyut olduğu ve doğaüstü sayıldığı halde,

kaynağını kesinlikle doğanın derinliklerinden alır.

Sadece şair, bu tarz yargıların altına girmeye gerek duymadan,

icadının gücüyle yüceltilir ve etkisi başka bir doğa içinde genişler. Her

şeyi, doğanın getirdiklerinden daha güzel yapar. Veya hemen hemen,

daha yeni bir biçimle ortaya koyar; doğada, asla olamayacağı bir

şekilde biçimlendirir. Örneğin, kahramanlar, Yarı-Tanrı’lar, tek gözlü

canavarlar, cadılar gibi. Dolayısıyla, onun armağanlarıyla yetinmeyip,

aklın sınırlarında özgürce öfkelenerek, doğayla el ele gitmelisiniz.

Birçok şairin yaptığı gibi, doğa, dünyayı işlemelerle süslemeseydi;

ne neşeyle akıp giden nehirler, meyve dolu ağaçlar, güzel kokan

çiçekler, ne de sevdiğimiz dünyayı, daha sevecen yapabilecek bir şey

olurdu. Pirinçten yapılmış dünyaya, şairler altın sunmuşlardır. Fakat

her şeyi bir kenara bırakalım ve insana dönelim. Onun için, diğer her

şeyin son derece sinsice beliren; Theogenes gibi gerçek bir aşığı,

Pylades gibi gerçek bir arkadaşı, Orlando gibi bir yiğidi, Cyrus gibi

bir prensi, Vergilius’un Aeneas’ı gibi birini, doğa ona zaten sunar. Bu

anlaşılabilir bir şeydir. Çünkü, biri gerçek bir yapıt, diğeri de

öykünmedir.

Hangi anlayışla yazılmış olursa olsun, bir ustanın sanatı; o

düşünceyle ayakta durur, yapıtla değil. Şair, hayal ettiklerini yetkin bir

şekilde sunarak, düşüncesini açıkça ortaya koyar. Söz ettiği şeyler,

tamamen hayal ürünü olmayabilir. Havada kaleler kurmayabilir.

Ancak, yetkinliğin neden olduğunu ve nasıl meydana geldiğini

öğrenmek isterlerse; sadece bir Cyrus yaratmak için değil de, zaten

doğanın oluşturacağı, birçok Cyrus yaratmak için, dünyaya bir Cyrus

bağışlamış olur. Doğanın başarısıyla, insan aklını en üst seviyede

dengelemek için; ya, bu çok süslü karşılaştırmalara inanacağız ya da

insanı, kendine benzer yapan, onu, her işin ve ikincil doğanın üstüne

koyan bu yaratıcıya, hak ettiği onuru vereceğiz. Yaratıcı, hiçbir şeyde

kendini, şiirdeki kadar göstermez. İlahi nefesinin gücüyle doğanın

işlerinden üstün gelen şeyler getirir ve kuşkucu kişilerle hiç bir

tartışmaya girmez. İlk günahkar olan Adem’i, yapılanmış zekamızla

anlamamızı sağlar ve hastalıklı isteklerimiz, onu aşmamızı engeller.

Filozoflar ve tarihçiler, kural ve örneklerle amaçlarına ulaşırlar.

Filozof için, zorlu bir tartışmayı ortaya koymak, en başlıca kuraldır.

Bunu tanımlamak çok zordur, kişinin başka bir lideri yoktur. Bilgisi

tuhaf ve genel olan şeyler üzerine dayanır. Onu anlayabilen kişi mutlu

olur. Öte yandan, tarihçi kurallara çok bağlıdır; olması gerekene değil,

ne olduğuna bakar. Her şeyin ayrıntılı gerçeğiyle ilgilenir, genel

nedenleriyle değil. Örneklerinde, hiçbir geçerli sonuç bulunmaz;

dolayısıyla, daha az meyve veren bir doktrinle uğraşır.

Benzersiz bir şair, şunların ikisini de yapabilir. Filozof ne söylerse

söylesin, yapılmak zorunda olduğu gibi, önceden birinin yaptığını

varsaydığı, yetkin bir resmi sunar. Sonra da, genel bir kavramı belli

bir örnekle birleştirir. Yetkin bir resim diyorum. Aklın gücüne boyun

eğdiği için, filozof, kendine bağışlanan imgeyi sözcüklere dökülmüş

bir betimlemeyle anlatır; ne vuran, ne delen, ne de ruhun özüne

diğerlerinden daha fazla sahip olan bir yapısı vardır.

Dışarıdan bakıldığında, yabancı şeyler için, hiç fil görmemiş bir

insana; şeklini, büyüklüğünü, rengini, üzerindeki belli işaretleri veya

görkemli bir sarayın mimarisini kim tam olarak anlatabilir?

Dinleyicinin, duyduğu güzellikleri tekrar edebilmesi sağlanarak, sanki

duydukları bu yöndeymiş gibi; hiçbir zaman, kendini de doğrulayan

gerçek bir bilgiyle, düşünceleri doyurulmuş olmaz. Fakat aynı kişi, iyi

resmedilmiş iki canavar veya model olarak iyi bir ev gördüğünde, hiç

bir betimlemeye gerek duymadan tarafsız bir anlayışa sahip olur.

Kuşkusuz ki, filozof, öğrendiği tanımla; belleğini, aklın sarsılmaz

temeline dayayarak, aslında karanlığa gider. Tabii ki, eğer, şiirin

konuşan resimleri aydınlanmış veya figüratif değil ise.

Sonuç olarak, bir filozof öğretir, fakat bu öğreti puslu bir öğretidir.

Çünkü, zaten bir şeyler bilen kişiler anlayabilir. Yani, zaten öğrenmiş

kişilere bir şeyler anlatılabilir. Şair ise, kesinlikle daha iyi bir

filozoftur. Aisopos’un öyküleri, bunu çok iyi bir şekilde kanıtlar. Hoş

alegorilerde, sıradan öykülerdeki canavarları alıp, canavardan daha

canavar yapar; aptal konuşmacılardan bile, erdemin sesi duyulmaya

başlanır.

Adamın biri şöyle der; şairin var olduğu evrensel doktrinde, bir

tarihçinin neler olduğunu söylemesi, kişiye, neyi izleyeceğinden emin

olmasını sağlar. Yanıt açıktır; eğer, olmuş olanların üzerinde durursa,

yani dün yağmur yağdı, öyleyse bugün de yağacak gibi bir mantık

kurarsa, nükteli bir fikir edinmek için avantaj elde etmiş olur. Ancak,

bir örnek, sadece benzer durumlar için geçerliyse, bir şair de vereceği

örneği en mantıklı yolla çerçeveleyip; savaş, politika veya özel

konularda kullanmalıdır. Tarihçi ise, kuru geçmişle iyiliği yönetmek

için, bizim kader dediğimiz şeyi anlatıp durur. Çoğu zaman da,

nedenini bulamadığı olayları anlatmaya çalışır. Nedenini bulsa bile,

bunu şiirsel olarak anlatmalıdır.

Dolayısıyla tarih, zihnimizi salt bilgiyle doldurmakla kalmayıp,

aynı zamanda, iyiyi de anlatmaya çalışır. Defne tacını şaire, zaferinin

bir unvanı olarak takar. Hem tarihçinin, hem de filozofun üzerinde

tutar. Ve öğretisi sorgulanabilir. Filozofun bazı yöntemlere

dayanması, şaire göre daha fazla öğretme yetisine sahip olmasını

sağlar. Ancak, ben yine de, hiç kimsenin bir filozofla, kişiyi harekete

geçiren şairi kıyaslarken, daha fazla filozof-sever olduğunu

zannetmiyorum. Kişiyi harekete geçirmek, öğretmekten daha yücedir.

Bu yönüyle, öğretisinde hem nedeni, hem de sonucu verebilir.

Öğrenmek, beraberinde ne gibi güzellikler getirir? Hala ahlaki

doktrinlerden söz ediyorum. Aristo’nun dediği gibi, meyve, derin bilgi

değil, eylem olmalıdır. Eylem, kullanılmadan nasıl hareketlenebilir?

Filozof, size bunun yolunu gösterecektir. Ayrıntılarla sizi bilgilendirir,

en can sıkıcı yollarını bile gösterir. Yolculuğunuz bittiğinde

hissettiğiniz huzuru, keskin dönüşlerle yoldan çıkabileceğinizi anlatır.

Ancak, tüm bunları kendinden başka kimse okumayacaktır. İçinde

sürekli bir tutkuyla, zorlu yolun yarısını bitirecek; yolun diğer yarısı

ise, filozofu sarmalayacaktır. Okumuş kişiler, gerçekten düşünmeyi

öğrenmiş olanlardır. Mantık, bir kere tutku üzerine egemenlik kurdu

mu; akıl da, özgür idaresiyle daha iyiye doğru gider. Aklımızın ışığı,

en az bir filozofun kitabı kadar iyidir. İyi olmanın iyilik getireceğini

doğadan biliyoruz ve neyin iyi, neyin kötü olduğunu; filozoflar,

sanatın söylediklerini kapatmaya çalıştıkları halde biliyoruz.

Filozoflar, bunu doğal olmayan yollar veya tutkuyla hareketlendirmek

olarak algılarlar. Bu bir görevdir, bir çalışmadır.

Şiir, insan öğretileri içinde en eskisi olduğu için, diğer öğretiler,

kaynağını ondan almıştır; evrensel olduğu için de, kendini yetiştirmiş

hiç bir ulus, onu yadsıyamaz. Barbar uluslar bile, şiirsiz yapamazlar.

Romalılar ve Yunanlılar, şiire ilahi isimler vermişlerdir. Biri, “Gaipten

haber veren”; diğeri de, “Yaratıcı” olarak adlandırmıştır. “Yaratıcı”,

kesinlikle şaire uyar. Diğer sanat dalları, kendi kolları içinde sınırlı

kalırlar; her şeyi olduğu gibi alırlar. Öte yandan, şair, sadece kendi

gereçlerini getirir. Bir olaydan fikir edinmez; ancak, fikir edinmek için

bir olay yaratır. Ne betimlemeleri, ne de, sonuçları kötülük içerir.

Anlatılan şey, kötü olamaz; çünkü, etkileri okuyucuya iyilik ve zevk

vermelidir. Ahlaki doktrinlerde, tüm bilgilerin başı; sadece tarihçiyle

değil, öğretisi açısından, felsefeciyle de hemen hemen kıyaslanabilir.

Ve okuyucuyu harekete geçirmesi açısından, felsefe onun gerisinde

kalır.

İncil’de, belirsizliğin hiç olmadığı, bütünüyle şiirsel bir anlatım

kullanılan bölümler vardır. Koruyucumuz İsa bile, onun çiçeklerinden

payımızı çıkarmamızı öğütler. Bölümlerinin tamamı, birleşik

şekillerde değildir. Tamamı yorumlanabilen, sert çözümler verir.

Düşünüyorum ve doğru düşündüğümü sanıyorum ki; zafer kazanmış

kaptanlara verilen defne tacı, diğer tüm öğretilerden çok, şairin

zaferini onurlandırır. Dilimiz olduğu gibi, kulaklarımız da olduğu için;

en küçük nedenler bile, büyük gibi görünebilir. Karşılığında, yerine

koyacak hiçbir şeyimiz olmasa bile; şöyle bir düşünüp, teslim olmaya

veya yanıt vermeye değer olan karşıtlıklara karşı, kendimizi

savunalım. Özellikle tarihçiler, birçok şeyi doğrularlar. İnsanoğlu

puslu bilgisiyle, birçok yalandan zorlukla korunur. Ancak şair, daha

önce de söylediğim gibi; hiçbir zaman, körü körüne hiçbir şeyi

doğrulamaz. Şair, yazdığının doğru olduğuna, sizi inandırmak için

yalvarmaz ya da hokkabazlık yapmaz. Hiçbir zaman, hayal

dünyanızda daireler çizmez. Diğer tarih otoritelerini, tanık olarak

göstermez. Şair, güzel esin perilerini çağırır, onlardan esin alıp, yeni

şeyler yaratır. Gerçekte, neyin ne olduğunu veya olmadığını size bir iş

olarak anlatmaz. Ancak, ne olması veya olmaması gerektiğini anlatır.

Bu nedenle, gerçek olmayan şeyleri, yine sıralar. Çünkü, bunları

gerçek olmadığı için söylemez; yalanı ise, asla söylemez.

Oyun izlemeye gelen bir çocuk, eski bir kapının üzerine büyük

harflerle yazılmış olan Thebe yazısını görünce, bunun Thebe

olduğuna inanır mı? Peki, ya onun yerine bir adam gelip te; şairlerin,

olması gerekenleri resmeden insanlar olduklarını ve olmuş bitmiş bazı

öykülerle ilgilenmediklerini söylerse? Dolayısıyla, tarihte de olduğu

gibi; gerçeği ararken, yanlışlılardan korkup kaçarlar. Şiir, uygun bir

buluşun, yaratıcı alt yapısında, kurguya dayanılarak hazırlanır.

Burada, şairler şöyle yanıt verirler; şiirlerini yazdıkları insanlara,

çeşitli adlar veren şairler, dürüst olmayarak, o kişilerin yanlışlıklarını

da ortaya koyarlar.

Şiir, yalan sanatı değildir; gerçek bir doktrindir. Kadınsı bir

yumuşaklığı da yoktur. Cesareti, çarpıcı bir şekilde sunar. Aklı taciz

etmez; tersine, insanın aklını güçlendirir. Uzaklaştırılmamalı,

onurlandırılmalıdır. Yanlış konuşanların, şiirin duru kaynaklarına

üfledikleri hastalıklı nefesleriyle acı çekmek yerine; şairlerimizin

başlarına takmak için, daha fazla defne yetiştirelim!

JANUS PANNONIUS

Hayatı:

Asıl adı Jean Csezmicei olan Janus Pannonius, 29 Ağustos

1434’de Hırvatistan’da Eszeg yakınlarında doğar. Fakir ama soylu bir

aileden gelmektedir. Amcası Janos Vitez, önce Varad Piskoposu,

sonra Esztergom Başpiskoposu olan seçkin bir siyasi kişilik ve

Macaristan’daki ilk hümanist yazardır. Yeğenini 1447’de hümanist

eğitimin merkezi olan İtalya’ya gönderir. Önce, Guarini De Verone’un

hocalık yaptığı ünlü Ferrare Okulu’nda, klasik edebiyat dersleri alır.

Daha sonra, Padova Üniversitesi’ni tamamlayan Pannonius, bu

dönemlerde yazdığı dizelerle Kuzey İtalya’nın hümanist çevrelerinde

ün kazanır. 1458’de Padova Üniversitesi’nde hukuk doktoru olan

Pannonius, aynı yıl, kral Matthias Corvinus’un taç giyme töreni için

Macaristan’a döner ve Pecs Piskoposu olarak görevlendirilir. Ama

daha çok, Matthias Corvinus’un yazım görevlisi olarak çalışır. Bu

arada, bir mahkemede amcasını destekleyerek önemli bir rol oynar.

Kralın, Türklerin yayılmasına karşı politikasını desteklemek için

yazılar yazan Pannonius, krala, askeri seferlerde eşlik eder.

1465’te, Türklere karşı II. Paul’ün desteğini almak için Roma’ya,

papalık sarayına büyük elçi olarak atanır. Burada, İtalyan

hümanistlerle eski bağlantılarını kurmuş, yeni dostlar edinmiştir. Daha

sonra Macaristan’a dönen Pannonius, 1471 yılında, amcası Janos

Vitez ile beraber, Kral Matthias Corvinus’a karşı bir suikasta katılır.

Ancak, başarısızlığa uğrayınca, kralın intikamından korktuğu ve

kraldan canının bağışlanmasını istemediği için, Buda’dan ayrılır.

İtalya’ya kaçmaya çalışır, ancak, bir süre için kaldığı Zagreb

yakınlarındaki Medve Şatosu’nda 27 Mart 1472’de veremden ölür.

Eserleri:

A) Övgüleri:

1) Mantoue Prensi Louis Ganzague'’ye Şiir

2) Rene için Övgüler

Bu iki övgü, Ferrare Okulu döneminde yazılmıştır.

3) Padova’lı Ressam Andre Mantegna’nın Övülesi Tutumu

4) Giacomo Antonio Marcello’ya Övgü

Bu övgü, gençken, şairden sevgisini esirgemeyen, onu

yüreklendiren Padova valisi için, 1456-1458 yılları arasında

yazılmıştır.

Bu iki övgü, Padova Üniversitesi döneminde yazılmıştır.

5) Frederic III, Veronese ve bütün hayatı boyunca çalışarak

hazırladığı, ustası Guarini De Verone için övgüler.

6) Pannonius’a Övgü

Kendine yazdığı bu övgü şiirinde, Pannonius, misyonunun

Macaristan’ı Avrupa’nın saygın edebi topluluklarından biri yapmak

olduğunu vurgular.

B) Yergileri:

1450 yılında, on altı yaşındayken, Yahudilerin elli yılda bir

kutladıkları bir bayram töreni için, Roma’da toplanan hacılardan

menfaat sağlamaya çalışan Roma halkı ve piskoposlar üzerine bir dizi

iğneleyici yergi yazmıştır.

C) Ağıtları:

1) De sua Aetate (Yaşam Öğüdü Üzerine)

Pannonius’un on yedi yaşında kendisinden söz ettiği şiirinde, bir

delikanlının akli ve cinsel tutkuları yüzünden yaşadığı ruhsal ve

bedensel ıstırapları anlatır.

2) Ateşli Janus'tan Ordudaki Blasio’ya

Türk tehlikesinin üzüntüsünü yansıtan bir şiirdir.

3) Varad'a Veda

Yedi kıtadan oluşan bu şiirde, Pannonius, kısa ama hoş tatilini

geçirdiği Varad şehrinden ayrılmanın verdiği hüznü anlatıyor. Bu,

Pannonius’un en güzel ve en bilinen ağıtıdır.

4) Annesi Barbara'nın Ölümüne Ağıt

5) Askeri Karargahta Hasta Olmak Üzerine

6) Ruhuna

Pannonius, bu şiirinde, hastalıklı gövdesinden kurtulup özgürce

yıldızlara yükselmenin arzusunu dile getirir.

D) Diğer Eserleri:

1) Sel

Pannonius, bu en uzun şiirinde, Danube (Tuna) Nehri’nin

taşmasını, şairlik hayal gücü ile, ilahi bir taşkınlık olarak

yorumlamıştır.

2) Yıllıklar

Hayatının ikinci yarısında, kalemini, Kral Matthias Corvinus

hizmetine sunan Pannonius’un, dizeler halinde yazdığı Macar tarihi.

Ancak, bu eser kaybolmuştur.

3) Macar Dilbilgisi

Bu eser de, “Yıllıklar” gibi kaybolmuştur.

4) Rüzgarların Yarışı

Pannonius’un dört rüzgar arasındaki yarışı betimleyen Latince

eseri. Bu rüzgarlar Görkemli Euros, Fırtınalı Austral, Korkunç Boree

ve Yumuşak Zephyr’dir. Dört rüzgardan her biri, kendi değerini

göstermek amacıyla, değişik tablolar çizerler. Rüzgarların efendisi

Eole, yarışın hakemliğini yapar ve yarış sonunda, zafer tacını

Boree’ya verir. Bu şiirde, klasik bir tarz da, modern ya da romantik

endişelerin izini bulmak ta zor değildir. Şiirde, zaman zaman gerçek

bir lirizme uzanan izlenimlerin ve canlı doğa görüntülerinin varlığı

dikkat çeker. Bu eser; 1567’de, Viyana’da, hümanist Macar yazar

Janos Zsamboky tarafından yayınlanmıştır.

Sanatı:

Macar Rönesans’ının en önemli hümanist yazarı olan Pannonius,

kısa yaşamının önemli bölümünde, memuriyetinin zorunluluk ve

sorumlulukları yüzünden engellediği halde, kültür adına çalışmaktan

vazgeçmemiştir. Macar toplumunun sanatsal beğeni ölçütlerini göz

önüne alarak, Macar aydınlanma sürecindeki ihmaller ve eksikliklerle

mücadele etmiştir. O, halkı için, hayali saadet ülkesi Arcadia’yı

yaratmayı sağlamak için çalışmıştır.

Yeni-Platoncular’ın fikirlerinin etkisinde kalmış, İtalyan

hümanistleri ile devamlı temas halinde olmuştur. Bunlardan, özellikle,

Marsilio Ficino ile diyalog kurmuş; Ficino da, 1469 yılının ağustos

ayında Eflatun’un Şölen adlı eseri üzerine yayınladığı incelemeyi,

hayranı olduğu Pannius’a ithaf etmiştir.

Rönesans düşüncesini özümseyen Pannonius, özellikle ortaçağ'ın

dinsel baskılarından kurtulmuş insanının yaşama sevincini yansıtan

epigramlar yazmıştır. Eserlerinde, konuyu seçerken, birçok çağdaşının

aksine; bilimsel konulardan uzaklaşıp, deneyimlerinden yararlanarak,

yaşamsal gerçeklere yönelmiştir.

Pannonius, Rönesansın en iyi Latince şairi sayılsa da, eserleri bir

sonraki yüzyılda, Macar ruhunun tek gerçek kaynağı olan ulusal dilin

yerleşmesi ile unutulmuştur.

Pannonius

Şiirlerinden Seçmeler:

Çeviren: Özlem Yaşayanlar

Sadece Eski Kitapları Seven, Bartholomew

Binlerce kitap yazıldı yıllar boyunca,

Öğrenildi belki de, ancak değildi hiçbiri,

Büyük birer sanat eseri;

Sadece, benim dizelerimden daha eski olduğu için.

Sizin, eski zamanlara saygınız büyük;

Ancak, bu zamanın büyüklerini de saymalısınız.

Şimdi ben, yeni olan her şeyden zevk alıyorum;

Eski ve bozulmuş olandan değil, Bartholomew.

Ne isteyebilirim ki, tadı değişmeyen

Sanırım şunu isterim, tehlikeli olduğu halde senden:

Dilerim iyi ve yeni araba, tercih edersin ucuzunu

Ve sadece çürük elmalar geçsin boğazından;

Dilerim, iyi Polyxena yatmaz senin yatağında,

Onun yerine Hekabe - kraliçe değil - bir fahişe olarak.

Sylvia’ya

Bir çocuğun olduğunu söylüyorsun, benim de babası.

Bırak bunları Sylvia, bu nasıl doğru olabilir?

Neden onun yerine, “İşte ayakkabımı delen buydu!”

Demiyorsun, devedikenlerinin içinde yürürken?

Libera’ya

Ben isterken, sen istemiyorsun ve ben istemiyorken de sen istiyorsun.

Peki, ne zaman Libera, sen alacaksın ben verirken?

Lorenzo Valla’nın Ölümü Üzerine

Geyik, yüzlerce yıl yaşar

Ve yüzlerce yıl da karga;

Ancak, Valla vaktinden önce ölür.

Öyleyse, Tanrılar var mıdır gerçekten?

Kral Matthias’ın Babası, Janos Hunyadi’ye Mezar Kitabesi

Pannonia’nın savunmasında, Türk ordularının kamçısıyla,

Janos Hunyadi yatar burada -eğer yatıyorsa bu toprakta -

Belgrad’ın aşağısında, savaştı düşmanla

Ve fethetti ölümü; böylece, yükselerek göklere.

Kahramanlar çıkarken savaştan zaferle

Ve defne yapraklarıyla; sadece, o ulaşmıştı cennetin en yükseğine.

Yüklü Meyve Ağacı

Bir keresinde gövdemi dosdoğru gökyüzüne sürdüm,

Şimdi başım sarkık ve yere sürtüyor.

Beni selamlayan yükler sonsuzda değil;

Beni yere çeken, kendi mutsuz yüküm.

Işığın solduran gücüyle ayrıldı diğerleri

Ve onun güzelliği sonum oldu benim.

Güvende ve iyi olmalıydım onun için

Ve aşkımın belirtisiydi aşağıya çeken beni.

İki kenarlı siyah bir baltadan başka bir şey değildi buca emek

Ve atılırdım tereddütsüz ateşe, onun için.

Fındık ağaçlarından bile daha kötü bir kaderdi bu: yıkıldım.

Yıkıldım, kendi meyvemle, o da kendi meyvesiyle;

Agamemnon’un karısının dölüyle,

Veya kim olursa, hiç düşünmeden savaşa göndereceği.

Eğer, annelerini böyle ödüllendiriyorsa çocuklar,

Nerede doğanın kutsal güçleri?

Rahimlerinde büyüyen yükten kurtulmak için,

Şaşmamak gerek, anneler çocuksuz olmayı dilerse.

Acımasız kırağı, çiçeklerimi yok etmeseydi;

Erken gelen baharla, yeni goncalar açtığında.

Veya götürmeseydi rüzgar, bahtsız varlığımı,

Tatlı böğürtlenlerimin altında sızlanırken ben.

Gün ortasında boş bir gölgelik bulmayı çok isterdim

Ve isteyerek verirdim bu onuru çınar ağacına.

O zaman uyarıyorum seni, güzel dallarım,

Uzun kollarını olabildiğine havaya uzatan;

Zengin meyve bahçelerinde övünüp kasılma,

Daha iyidir kaderin; yenmeyen yaprakların varsa.

Meyveler, hep sorundur onları doğuranlara;

Zararsız ve görüntüdür oysa yapraklar.

Ve sen oradan geçerken, biraz zaman ayırırsan,

Destek olmak için sarkan yapraklara;

Bir gezginin avucundaki iyilik,

İyileştirir, kardeşinin neden olduğu üzgün yaraları da.

O yüzden, bir destek koyuver, zayıf dalların altına;

Ki, bir şeyler koparabilesin bir daha geldiğinde.

Dilerim, hafif olur yükün ve böylece hiçbir şey olmaz;

Kandaşına olan görevine, aşkını bozacak.

Pannonia’ya Övgü

İtalya toprakları bir zamanlar,

Kaynağıydı bütün şarkılarımın;

Sana, güzel Pannonia’m,

Artık, sana ait o onur.

Büyük bir zafer kazandım, bu kesin,

Fakat yağdırdı daha fazlası sana;

Vatanımda namlı şöhretini,

Dışarıya yayan ruhum.

Pannonia’lı Badem Ağacı

Herkül bile göremez, bu güzelliği,

Hesperides’in bahçesinde;

Ne de Phaeacia’nın adasında Ulis.

En sıcak ve zengin topraklardaki

Ve soğuk Pannonia’daki mucize!

Bu badem, cesurca açar çiçeklerini kışın,

Erken açanları götürse de kırağı

Geç kalıyor hala kırlangıç. Neden öyleyse, ağacım,

Bu kadar telaşlısın kucaklamak için baharı?

Huzur Duası

Her şeye kadir Tanrım, kim tek başına yönetebilir,

Sonsuza dek cenneti; göğün ve yıldızların üzerindeki.

Şöyle bir bak, karanlık dünyamıza;

Sonsuz kavgalar ve vahşi Mars’la yıkılan.

Duacısı olduğumuz huzuru, bağışla bize ulu Tanrım;

Hastalıkları ve acı ölümü uzak tutan.

Mars’a Bir Huzur Duası

Gökleri yöneten beşinci küre, yüce Mars,

Başlığı kan kırmızısı ışıklar saçan;

Ulu Juno’nun oğlu, Satürn’ün ilahi ırkından!

Sen, göklerin bekçisi, Titanların korktuğu,

Savaşın ve barışın Tanrısı, yağmalamayı seven;

Erkeklerin gururu, ilahi isteği kutsal olan.

Yüce Mars, üzerindeki ışıldayan zırhınla,

Şehirleri yıkıp, tarlaları bozan;

Kiminle tenhalaşır, Tartarus dolu dünya,

Senin içtiğin kanlarla ve yuttuğun ölü vücutlarla.

Senin eserin, erkeklerin hastalıkları ve kadınların laneti!

Fakiri zengin yaparsın ve zengini fakir,

Barıştan nefret edersin ve korkunç açlığı getirirsin;

Terörün yazarı ve korkunç paniğin kaynağı,

Bırak artık Pannonia’nın yorgun halkını, kabul et duamı.

Pannonius’un Bir Eseri